Inzet en goedwillendheid alleen zijn niet voldoende

Keer op keer ontstaat er commotie over verward gedrag en zorgmijders en lopen we aan tegen georganiseerde onmacht. Klaarblijkelijk gaat er iets niet goed, alle projecten en investeringen ten spijt. Waarom regelen we niet wat er nodig is, vraagt Sonja van Rooijen van Movisie zich af?

Begin juni 2025 verscheen het eindrapport van de parlementaire verkenning over verward/onbegrepen gedrag en veiligheid. De conclusies waren niet mis te verstaan. ‘Als iets voor de rapporteurs duidelijk wordt uit deze parlementaire verkenning is het dat de aanpak van de problematiek rondom personen met verward/onbegrepen gedrag en veiligheid gefragmenteerd is. Men weet niet van elkaars initiatieven, de grote lijnen worden niet bewaakt en het ontbreekt aan overkoepelend beleid, financiering en verantwoording. De eerste stap naar een betere aanpak zou zijn om verantwoordelijke partijen aan te wijzen, zowel op gemeentelijk, als op regionaal en landelijk niveau, met voldoende gezag en overzicht.’

Hulpverleners uit sociaal domein

De aanleiding tot deze verkenning vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid is niet nieuw: de politie is overbelast met de registratie en afhandeling van meldingen over personen met verward/onbegrepen gedrag. Het gaat daarbij lang niet altijd om meldingen met een (zeer) hoog veiligheidsrisico. Dit betreft een groep van circa 1500 personen, zo staat gerapporteerd. Voor deze groep is er een langdurende levensloopaanpak, zodat mensen niet uit beeld verdwijnen.[i]

Sinds 2015 is bemoeizorg wettelijk niet duidelijk geregeld

Daartegenover staat een veelvoud van meldingen die ook bij de politie binnenkomen, maar waar éérder andere hulpverleners vanuit het sociaal domein en de zorg aan zet zouden moeten zijn. Denk aan mensen die uit zichzelf geen zorg zoeken, maar waar (bemoei)zorg wel degelijk noodzakelijk is, omdat ze psychisch sterk ontregeld zijn. Begeleiding, psychiatrische behandeling en medicatie is hoogstnoodzakelijk wanneer mensen zichzelf te gronde richten en naasten of omwonenden tot grote zorg zijn.

Het is niet zo dat er niks gebeurt. Er zijn heel veel organisaties, initiatieven, pilots en hulpverleners die zich tot het uiterste inspannen om mensen die de zorg mijden, toch te bereiken. Maar daar zit ook de kneep. Inzet en goedwillendheid alleen zijn niet voldoende.

Sinds 2015 is bemoeizorg wettelijk niet duidelijk geregeld. Organisaties werken samen, maar trekken ook hun eigen omheiningen op, zeker wanneer het gaat om complexe en meervoudige problemen. Er is geharrewar over definities en afbakeningen – wel of geen behandeling, wel of geen zorg vanuit een gedwongen kader – en daarmee strijd om wie wat doet en wie er betaalt.

Buiten de lijntjes

Zorgverzekeraars beschouwen bemoeizorg niet als behandeling en ggz-organisaties haken af als er te vaak no show is. Hulpverleners zijn gehouden aan de kaders vanuit hun organisaties en missen vaak voldoende ‘regelruimte’ om zo nodig net wat ‘buiten de lijntjes te kleuren’ om dingen voor elkaar te boksen. Veel projecten zijn afhankelijk van tijdelijke financiering en om diezelfde reden zien we ook succesvolle pilots voor bemoeizorg dikwijls weer ter ziele gaan.

Geef professionals regelruimte en timmer niet vooraf dicht wat wel en niet mag

Gemeenten hebben weliswaar de taak om zorgtoeleiding te regelen, maar bemoeizorg vraagt meer dan dat; het gaat om aanhoudende en assertieve zorg, langdurig en in samenwerking met (openbare) ggz en andere organisaties. Zorgmijders laten zich niet gemakkelijk leiden naar reguliere zorg en zeker niet in een afgebakende tijdsspanne, dát is juist de essentie van bemoeizorg.

Het is daarom belangrijk bemoeizorg flexibel in te richten, maar dan wel met behulp van duidelijker kaders. Zet tijdelijke middelen om in structurele middelen voor bemoeizorg. Neem schotten weg en geef zorgorganisaties de ruimte om sector-overstijgend samen te werken en bied domein-overstijgende lumpsumfinanciering (een vast bedrag in één keer in plaats van aparte vergoedingen voor specifieke uitgaven).

Volwaardig vak

Geef professionals regelruimte en timmer niet vooraf dicht wat wel en niet mag. Stel vertrouwen in hun handelen. Maar zorg ook voor noodzakelijke regie en doorzettingskracht, zodat ongewenste situaties doorbroken worden en niet eindeloos voortslepen. Er móet worden samengewerkt door alle betrokken organisaties. En vooral: richt bemoeizorg in als volwaardig vak en aanbod, niet als bijzaak, maar als noodzakelijke zorg. Geen uitsluiting omdat er geen diagnose gesteld kan worden bij zorgmijders. En geen uitsluiting omdat het zo ‘supercomplex’ is. Dan voelen mensen om wie het gaat zich écht onbegrepen. Zij haken af. Georganiseerde onmacht doorbreken, dat is wat nodig is.

Tekst Sonja van Rooijen. Zij is bij Movisie senior projectleider van het team Leren professionaliseren en verricht praktijkonderzoek naar domeinoverstijgende samenwerking bij bemoeizorg.
Foto Fred Tigelaar

[i] De levensloopaanpak is bedoeld voor mensen die door psychische problemen, verslaving of verstandelijke beperkingen herhaaldelijk veel problemen veroorzaken én een hoog veiligheidsrisico hebben. Zorg- en veiligheidshuizen werken samen met gemeenten, zorg, politie en justitie in een levensloopteam. De aanpak is langdurig van aard zodat cliënten in beeld blijven.