Collectieve oplossingen voor veelvoorkomende hulpvragen van wijkbewoners

Diverse gemeenten experimenteren met het versterken van collectief werken, vanuit hun wijkteams samen met maatschappelijke organisaties. Vragen van inwoners worden er laagdrempelig opgelost, waardoor de druk op professionele en individuele hulp afneemt. Zoals de Samen Welkom-bijeenkomsten in Utrecht laten zien.

Uit de landelijke peilingen onder sociale (wijk)teams van gemeenten komt keer op keer naar voren dat wijkteams onvoldoende toekomen aan de doorontwikkeling van individueel aanbod naar collectieve voorzieningen. Om een impuls te geven startte Movisie in 2020 met een eerste leerkring, inmiddels is er een de tweede leerkring van start gegaan, waaraan zes organisaties meedoen. Utrecht is één van de deelnemende gemeenten, die in de wijk Overvecht actief aan de slag is gegaan met Movisies Routekaart collectief werken.

Beweging van ‘collectief waar mogelijk en individueel waar nodig’ naar ‘collectief, tenzij’

Van standaard individuele begeleiding maakten de buurtteams de beweging naar ‘collectief waar mogelijk en individueel waar nodig’ en hebben zij nu de opdracht gekregen ‘collectief, tenzij’. Eén van de manieren waarop dat vorm krijgt, is de Samen Welkom-bijeenkomst in Overvecht: een groepsbijeenkomst voor inwoners die aankloppen bij het buurtteam met een ondersteuningsvraag.

Samen Welkom-bijeenkomsten

Collectief werken gaat over collectieve oplossingen vinden voor veelvoorkomende problemen in de wijk. Individuele hulpvragen worden niet langer standaard een-op-een met formele hulpverlening opgepakt, maar waar mogelijk in groepsverband. Elke inwoner van de Utrechtse wijk Overvecht die zich sinds eind 2023 bij de voordeur van het buurtteam meldt, krijgt een uitnodiging voor een Samen Welkom-bijeenkomst.

Deze ‘voordeur’ is een fysieke plek in de wijk en daarnaast ook telefonisch en digitaal bereikbaar, legt buurtteammedewerker Heleen van Hulst uit. Zij leidt het project van de Samen Welkom-bijeenkomsten. ‘Twee keer per week is er zo’n bijeenkomst, waar inwoners kennis kunnen maken met het aanbod van onder andere twee welzijnsorganisaties, de stedelijke sportstimuleringsorganisatie, een vrijwilligersorganisatie en een herstelacademie met ervaringsdeskundigheid op het vlak van psychische kwetsbaarheden. Afhankelijk van het totaal aantal aanmeldingen, zijn er twee tot tien inwoners aanwezig.’

Gestructureerde aanpak

De Samen Welkom-bijeenkomsten hebben zich sinds eind 2023 verder doorontwikkeld. Bij de ‘voordeur’ waar de inwoners zich melden, wordt nu een duidelijke uitleg gegeven over de Samen Welkom-bijeenkomsten en wat inwoners daar kunnen verwachten. Ook zijn posters gemaakt met een eenvoudige uitleg van de werkwijze, ondersteund door illustraties. Deze posters hangen op allerlei openbare plekken in de wijk.

‘Elke inwoner heeft een gesprek met een professional en als ze willen ook met een buurtteammedewerker’

Tijdens de bijeenkomsten zelf, in één van de buurtcentra, bespreken de aanwezige professionals vooraf welke inwoner met welke mogelijkheden geholpen kan worden. De informatietasjes die inwoners na afloop meekrijgen, worden daarop gezamenlijk samengesteld. Bij binnenkomst heet een collega van het buurtcentrum inwoners welkom. Het programma van de bijeenkomst wordt visueel uitgelegd en de presentaties van de betrokken organisaties zijn heel compact geworden, niet langer dan twee minuten per organisatie. Van Hulst: ‘Aanvankelijk waren ze uitgebreider, maar veel inwoners voelden zich overladen. We hebben samen met de partners gekeken hoe je een goede pitch maakt.’

Ook de afronding van de bijeenkomst is gestructureerd: ‘Elke inwoner heeft een gesprek met één van de aanwezige professionals en als ze willen ook nog apart met een buurtteammedewerker. Aan het einde vragen we of hun vragen beantwoord zijn en wat hun eerste stap zal zijn.’

De tevredenheid van inwoners wordt nauwkeurig gemonitord

De inwoners krijgen een kaart mee naar huis met daarop de besproken mogelijkheden en contactgegevens. Na afloop wordt de bijeenkomst kort geëvalueerd en bespreken de partners welk aanbod aan inwoners is meegegeven en welke afspraken zijn gemaakt voor een eventuele opvolging.

De tevredenheid van inwoners wordt nauwkeurig gemonitord. Na afloop van de bijeenkomst vullen ze een paar korte vragen in. Inwoners die zijn aangemeld, maar niet bij de bijeenkomst komen opdagen, worden gebeld door een buurtteammedewerker, die informeert naar de reden en met ze in gesprek gaat.

Ervaring inwoners

Movisie sprak met een aantal inwoners over hun ervaring met de Samen Welkom-bijeenkomst en het aanbod dat daaruit volgde. Inwoners worden over het algemeen goed geholpen door de groepsactiviteiten waar ze via de Samen Welkom-bijeenkomst naartoe geleid worden. Soms krijgen ze daarnaast ook nog individuele begeleiding van een buurtteammedewerker.

Eén van de inwoners, een dame op leeftijd, was haar partner verloren en door de huisarts naar het buurtteam verwezen. ‘Het was bij mij een rommeltje thuis, mijn man was van het verzamelen en ik kon het door mijn herseninfarct niet meer goed bijhouden.’

Door de Samen Welkom-bijeenkomsten kunnen vragen van inwoners zo laagdrempelig en dichtbij mogelijk opgelost worden

Er werd huishoudelijke hulp geregeld die nu één keer in de week komt. Mevrouw heeft daarnaast een oude hobby opgepakt en is inmiddels lid van een naaigroep. Ook volgt ze één keer in de week een balanstraining bij Sport Utrecht. ‘In het najaar wil ik Silverfit gaan doen. Gisteren heb ik ook vrijwilliger Marsha nog op bezoek gehad, ze gaat mij op maandag helpen met de administratie. Ik heb het idee dat ik zo wel geholpen word.’

Dit voorbeeld laat zien dat door de Samen Welkom-bijeenkomsten vragen van inwoners zo laagdrempelig en dichtbij mogelijk opgelost kunnen worden. Hierdoor neemt de druk op de professionele en individuele hulp af.

Onderzoek laat belang van collectieve activiteiten zien

Veel inwoners zijn positief over deelname aan collectieve activiteiten. Dit blijkt onder andere uit literatuuronderzoek De waarde van preventie in een veranderend sociaal domein van de Hogeschool van Amsterdam. Door collectieve activiteiten wordt het sociale netwerk van inwoners groter en de onderlinge zorgzaamheid en het omzien naar elkaar wordt versterkt.

Een ander onderzoek is Transformatie Basisondersteuning Amaryllis van individueel naar collectief (2023) van Hogeschool NHL Stenden in opdracht van Amaryllis. Dit kijkt naar het effect van groepsgerichte ondersteuning voor bewoners en laat zien dat bewoners ervaringen delen en van elkaar leren, sociale contacten opdoen, kennis en vaardigheden vergroten, eigen kwaliteiten en talenten inzetten en de prettige sfeer in de groepen als waardevol ervaren.
Lees verder

Uit een eerder onderzoek dat Movisie in Haarlem deed naar de impact van bewonersinitiatief het Badhuis, blijkt dat inwoners door het initiatief een breder netwerk krijgen. Ook ervaren zij betekenisvolle contacten en onderlinge steun. En wordt de zelfredzaamheid vergroot, doordat ze meer kennis en vaardigheden opdoen. Hierdoor ervaren ze ook meer zelfvertrouwen.

Daarnaast weten we dat inwoners het prettig vinden dat door deelname aan collectieve activiteiten hun problemen niet geïndividualiseerd en geproblematiseerd, maar genormaliseerd worden.

Normaliseren is één van de 15 werkzame elementen die Movisie heeft onderscheiden bij de ondersteuning van inwoners, voor de toegang en de uitvoering.

Bij normaliseren gaat het erom dat een inwoner met een beperking of hulpvraag zich evenveel waard voelt als ieder ander. Het is daarbij helpend als de ondersteuning zoveel mogelijk aansluit bij het gewone leven. Zo kan de inwoner meedoen, ondanks de hulpvraag of beperking. Diegene is dan niet alleen iemand met een kwetsbaarheid, maar ook iemand met kwaliteiten. Inwoners ervaren dat door deelname aan collectieve activiteiten hun persoonlijke ontwikkeling en competenties worden gestimuleerd. Zij ervaren dat anderen dezelfde hulpvragen of kwetsbaarheden hebben en dat zij niet de enige zijn.

Normaliserend effect

Ook Van Hulst ziet dat het voor de meeste inwoners helpend is om naar de Samen Welkom-bijeenkomst te komen. ‘Ze leren de mogelijkheden in de wijk kennen en vragen te stellen. En het werkt normaliserend. Ook wanneer er vervolgens alsnog individuele begeleiding nodig blijkt, is deelname voor de meesten toch positief. Natuurlijk heb je altijd mensen voor wie het niet past. We hebben daar een stroomschema voor gemaakt: de grootste uitzonderingen zijn mensen die via een Veilig Thuis-melding bij ons binnenkomen, mensen met meer dan een maand huurachterstand en mensen in een crisissituatie.’

‘Het is voor hem heel bemoedigend dat dit allemaal lukt, zonder individuele hulp’

Maar vaak past het dus wel, ook voor mensen aan wie voorheen enkel individuele trajecten aangeboden werden: ‘Zo was er laatst iemand met autisme en een chronische depressie. Hij meldde zich in eerste instantie voor specialistische begeleiding. Hij wilde graag meer sociale contacten en meer bewegen. Via de Samen Welkom-bijeenkomst is dat gelukt. Hij heeft een beweegmaatje gevonden en hij heeft zich aangesloten bij een eetgroep. Daarnaast is hij een fotografiecursus gaan volgen. Zulke bijvangst is heel mooi. Het is voor hem heel bemoedigend dat dit allemaal lukt, zonder individuele hulp. En voor ons laat het mooi de meerwaarde zien van de breedte van het aanbod.’

Inwoners worden breder geholpen

Professionals die betrokken zijn bij de Samen welkom-bijeenkomsten zien de meerwaarde van collectief werken en een gezamenlijke start voor inwoners. Inwoners worden breder geholpen en zijn beter op de hoogte van activiteiten. Een medewerker van Welzijnsorganisatie Dock zegt: ‘We bereiken meer mensen. Iedereen ervaart de Samen Welkom-bijeenkomst als positief. Ze krijgen hulp en weten wat er allemaal is. Mensen kunnen zich richten op wat hun plezier geeft, in plaats van alleen op hun problemen.’

Professionals ervaren dat de onderlinge samenwerking makkelijker gaat; ze zijn beter op de hoogte van elkaars expertise

Ook ervaren zij dat de onderlinge samenwerking makkelijker gaat; ze zijn beter op de hoogte van elkaars expertise en weten deze ook beter te benutten. Ze weten door de bijeenkomsten ook beter welke activiteiten er in de buurt zijn en doorat ze elkaar nu kennen, weten ze elkaar ook beter te vinden en sneller op te zoeken.

Betekenis samenwerkingspartners

Tom Schrurs, manager bij de stedelijke sportstimuleringsorganisatie SportUtrecht, ziet door de Samen Welkom-bijeenkomsten het aantal deelnemers aan beweegactiviteiten toenemen. ‘Er worden veel ouderen naar de beweegactiviteiten geleid. Dat is een positieve ontwikkeling. We hebben tegenwoordig bijvoorbeeld een goed gevulde groep voor de stoelyoga.’

De samenwerkingspartners in Utrecht zien de belofte en, met het oog op de personeelstekorten, ook de noodzaak van collectief werken.

Deelnemers die via Samen Welkom komen, hebben vaker dan gemiddeld een rugzak. Dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met fysieke beperkingen, beginnende dementie, andere mentale kwetsbaarheden of een licht verstandelijke beperking. Daar kunnen ze bij sociaalwerkorganisatie DOCK over meepraten.

‘Het is de bedoeling dat in heel Utrecht dit soort collectieve startbijeenkomsten gehouden gaan worden’

Leo Noteborn van Buurtteam Sociaal Utrecht vertelt over een activiteit in één van de buurthuizen in de wijk Overvecht waar in korte tijd zes mensen aansloten. ‘Als dat er één of twee in een groep zijn, dan vangt de begeleiding en de rest van de groep het vanzelf wel op. Maar als de balans doorslaat, dan is er onvoldoende draagkracht in de groep.’

Los van de vraag hoe dit is voor de rest van de deelnemers, is er dan extra begeleiding nodig, maar die middelen zijn er doorgaans niet. Ook de vrijwilligerscentrale ziet een toenemende vraag als gevolg van de Samen Welkom-bijeenkomsten, met name naar budgetmaatjes. Daardoor moeten er extra vrijwilligers toegerust worden en dat vergt tijd, training en ondersteuning.

Ambitie gemeente Utrecht

Linda Timmermans, programmaregisseur van de buurtteamorganisatie Sociaal Utrecht: ‘Het is de bedoeling dat in de hele stad Utrecht dit soort collectieve startbijeenkomsten gehouden gaan worden. Dat past bij de gemeentelijke ambitie om altijd groepsgericht te werken en alleen individuele ondersteuning te bieden als het nodig is. Maar die uitbreiding is geen kwestie van het copy-pasten van de aanpak in Overvecht.’

De neiging om direct individuele professionele hulp te zoeken moet afnemen

De samenwerkingspartners zien de belofte en, met het oog op de personeelstekorten, ook de noodzaak van collectief werken. De neiging om direct individuele professionele hulp te zoeken moet afnemen, en alle partijen spelen hierin een rol. Maar de nieuwe manier van werken vraagt een behoorlijke tijdsinvestering van alle betrokken partijen en werpt bovendien nieuwe vraagstukken op. Het kost namelijk tijd om twee keer per week bij de bijeenkomsten aanwezig zijn en de juiste match tussen hulpvragen en aanbod te vinden.

Bovendien, en dat is een belangrijk inhoudelijk vraagstuk, verandert de samenstelling van bestaande groepen als er steeds meer mensen via de Samen Welkom-bijeenkomsten aansluiten. Daarom is een gezamenlijke opdracht vanuit de gemeente met bijbehorende middelen nodig voor collectief werken, niet alleen voor het buurtteam, maar ook voor de uitvoeringsorganisaties. Zo kan de samenwerking niet alleen op uitvoeringsniveau, maar ook op tactisch niveau ingeregeld worden met bijbehorende middelen en uren.

Tekst Silke van Arum. Dit artikel is eerder verschenen in het magazine Collectief - Samen aan de slag in buurten en wijken. Op movisie.nl kun je meer lezen over collectief werken en over de Samen Welkom-bijeenkomsten in Overvecht, Utrecht. Op de website kun je ook een podcastaflevering luisteren van een Samen Welkom-bijeenkomst.

Illustraties buro madam