Hittestress vergroot ongelijkheid: 5 tips voor sociaal werkers

Hittegolven raken Nederland steeds vaker en harder. Toch treft hittestress niet iedereen evenveel: vooral mensen in kwetsbare posities lopen de grootste risico’s. Sociaal werkers spelen hierbij een sleutelrol: met 5 praktische tips kunnen zij ongelijkheid door hitte verkleinen.

Hoewel extreem weer steeds vaker voorkomt, gaat de aandacht bij klimaatadaptatie vooral uit naar water en waterveiligheid. Denk aan de stijging van de zeespiegel, overstromingen en rivieren die het water niet meer kunnen afvoeren. Voor hitte is er veel minder oog, terwijl bijna tien miljoen Nederlanders door hun woning risico lopen op hittestress en hittegerelateerde ziekten.

Gebied, gebouw en gezondheid

Hitte beïnvloedt mensen via drie factoren, vaak samengevat als ‘gebied’, ‘gebouw’ en ‘gezondheid’. Een versteende stad of buurt warmt sneller op dan een omgeving met veel groen, waardoor de risico’s vooral in het westen van het land en in de grote steden groter zijn.

In Nederland zijn bijna twee miljoen mensen boven de 65 jaar extra kwetsbaar voor hittestress

Ook gebouwen spelen een rol: een woning met grote ramen op het zuiden warmt sneller op dan een huis met luiken of zonneschermen. Daarnaast zijn ouderen en chronisch zieken gevoeliger voor hitte dan mensen zonder gezondheidsklachten. In Nederland gaat het om bijna twee miljoen mensen boven de 65 jaar die extra kwetsbaar zijn.

Risicogroepen

Maar ook andere groepen, waar minder vaak aan wordt gedacht als het om hittestress gaat, worden hier harder door geraakt:

Mensen met autisme of AD(H)D kunnen meer last hebben van hittestress. Bijvoorbeeld door het gebruik van bepaalde medicatie die uitdroging versterkt of moeite met het herkennen van signalen van oververhitting.
Hitte kan ook chronische pijn verergeren en gezondheidsrisico’s vergroten voor mensen met astma, diabetes, hartziekten of nierproblemen.

Trans personen zijn mogelijk kwetsbaarder voor hitte. Bij trans personen die medisch in transitie gaan door middel van hormoonbehandeling verandert de warmteregulatie. Hierdoor wordt het moeilijker de lichaamstemperatuur te verlagen.

Mensen die eenzaam zijn lopen ook meer risico. Mogelijk omdat zij meer thuis zijn of minder beroep kunnen doen op een sociaal netwerk dat hen ondersteunt. Het belang van een sociale infrastructuur en nabije contacten in het omgaan met klimaatverandering wordt ook benadrukt door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.

Financiële kwetsbaarheid en hittestress

Mensen die moeite hebben met rondkomen, kunnen thuis vaak geen verkoeling vinden. Zij wonen vaker in versteende gebieden en hebben vaker onderliggende aandoeningen zoals hart- en vaatziekten. Ofwel: de risico’s van extreem weer en de gevolgen daarvan komen vooral bij de mensen in de meest kwetsbare posities terecht.  Bovendien, wie weinig geld of geldzorgen heeft, heeft vaak niet de middelen om iets te doen tegen hitte, zoals het installeren van zonneschermen of airco.

Hier ligt ook een rol voor lokale overheden en sociaal professionals

Kortetermijnmaatregelen tegen hitte zijn vaak simpel en goedkoop, zoals overdag de gordijnen dichthouden, een natte handdoek in je nek leggen, voldoende drinken en goed omkijken naar mensen met een kwetsbare gezondheid. Maar omgaan met hittestress moet niet (enkel) liggen bij het individu. Hier ligt ook een rol voor lokale overheden en sociaal professionals, in het bijzonder voor sociaal werkers en het opbouwwerk. Op de langere termijn vraagt de toename van extreem weer namelijk ook om het vergroenen van wijken, het versterken van sociale netwerken en het betrekken van bewoners bij de inrichting van hun leefomgeving.

Rol van het sociaal werk

Klimaatadaptatie is het voorbereid zijn en kunnen omgaan met de gevolgen van de al optredende klimaatveranderingen. Klimaatrechtvaardigheid gaat over streven naar een goed leven op een gezonde aarde voor iedereen, ongeacht inkomen, woonplaats, religie, etniciteit, gender en/of beperking. Maar ook over de rechtvaardige verdeling van de gevolgen die klimaatverandering met zich meebrengt.

En er is werk aan de winkel, want deze gevolgen hebben implicaties voor onder meer de volksgezondheid, biodiversiteit, woningvoorraad en stedelijke ontwikkeling. De laatste aspecten maken duidelijk dat klimaatadaptatie in het hart van het leefbaarheidsvraagstuk is beland. De gevolgen van klimaatverandering dringen door tot op de laagste schaalniveaus van onze steden en dorpen: de wijk, buurt, straat en het wooncomplex. 

Het gaat voor sociaal werk zowel om praktisch werk hier en nu als om politieke agendering

Zeker voor het sociaal werk, met name het opbouwwerk en maatschappelijk werk, ligt hier belangrijk werk. Het werkterrein van het sociaal werk is veelal de wijk, de straat, het portiek, de flat of het wooncomplex. Tegelijkertijd wordt sociaal werk gezien als een mensenrechtenberoep, dat zich inzet voor grondrechten en sociale rechtvaardigheid en dat ongelijkheden onder de aandacht van overheden brengt. Het gaat dus zowel om praktisch werk hier en nu als om politieke agendering. Ook als het gaat om de gevolgen van klimaatveranderingen en klimaatrechtvaardigheid voor de genoemde groepen, ligt hier een opdracht voor het sociaal werk.

5 tips voor sociaal werkers bij hittestress

Verhoog bewustwording en educatie over hittestress: informeer bewoners over eenvoudige maatregelen om hittestress tegen te gaan, zoals het gebruik van zonwering, gordijnen en voldoende hydratatie. 
Stimuleer vergroening in de wijk: werk met bewoners aan projecten zoals geveltuinen, buurtmoestuinen, en groene daken. Dit kan helpen om hitte te verminderen en de leefomgeving aangenamer te maken. Ook kan het bijdragen aan meer ontmoeting en contact in de wijk.

Lees verder

Werk met ‘hitteregisseurs’ voor risicogroepen: creëer een rol voor wijkwerkers die de risico’s van hitte en andere klimaat gerelateerde bedreigingen in kaart brengen en coördineren met woningcorporaties, ouderenzorg en gezondheidsdiensten. 
Opbouwwerkers kunnen ook maatschappelijke initiatieven en burenhulp ondersteunen. Bijvoorbeeld door buurprojecten te faciliteren waarbij inwoners elkaar ondersteunen bij het omgaan met klimaatrisico’s. Met extra aandacht voor bewoners in een kwetsbare positie.
De Omgevingswet biedt aanknopingspunten om bij de inrichting van de fysieke leefomgeving rekening te houden met de gevolgen van klimaatverandering. Ook hier kunnen opbouwwerkers processen begeleiden zodat bewoners betrokken zijn bij het vormgeven van processen van meedenken en meebeslissen.

Tijd voor actie

Sociaal werkers kunnen als geen ander het verhaal van de werkvloer vertellen en laten zien hoe klimaatadaptatie en klimaatverandering uitpakken in wijken, buurten en dorpen. Zij kunnen daarmee de politieke urgentie duidelijk maken. Concrete verhalen vertellen is ook een vorm van politieke agendering.

Een fundamentele aanpak van klimaatadaptatie overstijgt de wijk; internationale en domeinoverstijgende afspraken en maatregelen op de lange termijn zijn nodig om effectief te werken aan klimaatrechtvaardigheid. Tegelijkertijd is het cruciaal om hier en nu, eerder gisteren dan vandaag, in actie te komen.

Movisie en klimaatrechtvaardigheid

Klimaatrechtvaardigheid is één van de speerpunten van Movisie. De klimaatcrisis legt een pijnlijke paradox bloot: juist de mensen die er het minst aan bijdragen, worden het hardst getroffen. Er ontstaat een vicieuze cirkel waarin sociale ongelijkheid en klimaatproblematiek elkaar versterken. Movisie zet zich de komende jaren in om gemeenten en andere overheden, sociaal werk en andere betrokken organisaties ervan bewust te maken dat sociaal beleid en duurzaamheidsbeleid onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Movisie wil sociaal werkers meer kennis, tools en handelingsperspectief bieden, want zij hebben een belangrijke rol in de realisatie van klimaatrechtvaardigheid en een sociale energietransitie.