Trainingen laten professionals realiteit van mensen in armoede voelen

‘Ben ik onderdeel van de oplossing of van het probleem?’ Die vraag blijft hangen bij veel deelnemers aan de trainingen van Onzichtbaar Den Haag. De trainingen maken de leefwereld zichtbaar van mensen die te kampen hebben met bestaansonzekerheid.

Boy Zandbergen werkte jarenlang in de hulpverlening. ‘Ik zag hoe mensen vastliepen in systemen die bedoeld zijn om te helpen’, vertelt hij. ’Regels en protocollen boden zelden ruimte voor echte oplossingen.’ Die frustratie leidde ertoe dat hij in 2017 Onzichtbaar Den Haag oprichtte. Zijn missie: de leefwereld zichtbaar maken in de systeemwereld met ervaringskennis en ervaringsdeskundigen; van beleid tot uitvoering.

‘We laten de impact voelen van werk van professionals op mensen in een positie van kwetsbaarheid’

Onzichtbaar Den Haag nodigt deelnemers, vaak ambtenaren, beleidsmakers of uitvoerders, uit om zowel persoonlijke als professionele ervaringen te delen, wat bijdraagt aan verbinding, reflectie en bewustwording. De trainingen zijn ervaringsgericht, interactief en draaien om persoonlijke verhalen van ervaringsdeskundigen. Ze zijn persoonlijk en confronterend.

Boy Zandbergen - Foto: Nadine van den Berg

Boy Zandbergen: ‘We werken niet vanuit schuld of boosheid, maar dagen uit om met een nieuw perspectief te kijken.’ Foto: Nadine van den Berg

Zandbergen: ‘We raken de deelnemers in hun hart. Dat doen we door te laten voelen en ervaren wat de impact is van het werk van professionals op mensen in een positie van kwetsbaarheid. Voelen is de hoogste vorm van leren. We nemen mensen mee achter de voordeur, om opnieuw te kijken naar het grotere geheel – met meer begrip en minder oordeel.’

Die inkijk in de dagelijkse realiteit van mensen in armoede of met multiproblematiek vormt de kern van de leerervaring.

Movisie-dossier Wat werkt bij tegengaan van stigma rondom bestaansonzekerheid

In het nieuwe dossier Wat werkt bij het tegengaan van stigma rondom bestaansonzekerheid noemt Movisie meerdere mechanismen in de trainingen van Onzichtbaar Den Haag die bijdragen aan het verminderen van stigma:

Inleven en empathie vergroten
Het motto van Onzichtbaar Den Haag is: voelen is de hoogste vorm van leren. Via verhalen, reflectie en momenten van rust en bezinning worden deelnemers uitgenodigd zich werkelijk in te leven in het perspectief van mensen in armoede of uitsluiting.

Lees verder

Positieve ontmoetingen
Deelnemers ontmoeten mensen met ervaringskennis in een veilige setting. Dit creëert verbinding en wederzijds begrip. Ervaringsdeskundigen zijn geen ‘casus’, maar gelijkwaardige gesprekspartners.
Indirect contact
Via echte simulaties, zoals het doornemen van de post van een alleenstaande moeder, ontstaat empathie ook zonder direct contact. De trainingen richten zich op het aanzetten van de verbeeldingskracht en het inlevingsvermogen.
Kennis en educatie
De trainingen bieden verdieping over de oorzaken van armoede, zoals systeemfouten en de overvraging van zelfredzaamheid. Hardnekkige misvattingen – zoals het idee dat armoede een gevolg is van persoonlijke keuzes – worden ontkracht.
Sociale norm veranderen
Deelnemers worden zich bewust van hun invloed als ambtenaar, professional of beleidsmaker. Dat leidt tot een verschuiving in houding, taalgebruik en keuzes in beleid en uitvoering. Onzichtbaar Den Haag draagt daarmee bij aan een humanere norm binnen publieke dienstverlening

Movisie legt de komende vijf jaar de focus op het thema bestaanszekerheid en waardevol werken voor iedereen. Lees er meer over in de meerjarenstrategie van het kennisinstituut.

Bende van ellende

Een voorbeeld is de training De bende van ellende, waarin deelnemers in de rol kruipen van een trajectbegeleider die een alleenstaande moeder, Yvonne, met schulden probeert te helpen. Ze krijgen haar post te zien – brieven van instanties, deurwaarders en de Belastingdienst – en krijgen de opdracht om voor Yvonne overzicht te creëren. ‘Wat we zien is dat ervaringsdeskundigen weinig ingeschakeld worden. Ze staan niet stil bij wat Yvonne daadwerkelijk nodig heeft, omdat we in een oplossingsmodus schieten en werken vanuit aannames. Het is een oefening in hoe ingewikkeld het systeem in de praktijk werkt en wat onze reactie is op maatschappelijke vraagstukken’, zegt Zandbergen.

Confronteren, reflecteren en veranderen

De aanpak van Onzichtbaar Den Haag bestaat uit verschillende onderdelen die samen zorgen voor impact. ‘We werken met drie bouwstenen: bewustwording, acceptatie en actie,’ legt Zandbergen uit. ‘Eerst confronteren we mensen met hun eigen aannames. Dan laten we ze reflecteren op hun rol in het systeem. Pas daarna ontstaat ruimte voor verandering.’

Via persoonlijke verhalen, oefeningen en het nabootsen van praktijksituaties ontdekken deelnemers hun eigen blinde vlekken

Bewustwording is de eerste stap. Deelnemers worden geconfronteerd met wat vaak verborgen blijft: de dagelijkse realiteit van mensen in armoede of met schulden. Via persoonlijke verhalen, oefeningen en het nabootsen van praktijksituaties, zoals het maken van financiële keuzes in dagelijkse situaties, ontdekken ze hun eigen blinde vlekken. ‘Het gaat niet om het geven van antwoorden, maar het oproepen van verbeeldingskracht en inlevingsvermogen’, zegt Zandbergen. ‘Dat opent de deur naar empathie.’

Wat raakt mij?

In de fase van acceptatie wordt uitgezoomd naar het grotere geheel. Deelnemers reflecteren op bredere patronen en hun eigen positie binnen het systeem. Vragen als: wat raakt mij, wat is mijn aandeel, draag ik onbedoeld bij aan het probleem, nodigen uit tot eerlijke zelfreflectie. ‘We werken niet vanuit schuld of boosheid, maar dagen uit om met een nieuw perspectief te kijken’, benadrukt Zandbergen. ‘Dat maakt het veilig én krachtig.’

‘Na een training bij een ministerie werd erkend dat het beleid te veel uitgaat van zelfredzaamheid’

Pas daarna volgt actie. Deelnemers worden gestimuleerd om hun professionele gedrag aan te passen: van het herschrijven van brieven en folders tot het veranderen van taalgebruik in klantgesprekken. Zandbergen: ‘De kracht zit in de combinatie van persoonlijke verhalen, praktijkvoorbeelden en reflectie. We doen dat niet door te vertellen wat ze moeten doen. Zo ontstaat een leerproces dat blijft hangen.’

Die verandering is zichtbaar. Deelnemers geven aan dat ze hun werkwijze aanpassen en met een andere blik naar hun werk kijken. ‘Na een training bij het ministerie van Financiën werd erkend dat het beleid te veel uitgaat van zelfredzaamheid,’ vertelt Zandbergen. Inmiddels is Onzichtbaar Den Haag een raamovereenkomst structureel verbonden aan de leertrajecten van het ministerie.

Erkenning voor professionals

De trainingen bieden niet alleen inzichten over maatschappelijke vraagstukken, maar ook erkenning aan professionals. ‘Zij werken onder hoge druk in een complex veld’, zegt Zandbergen. ‘Onze trainingen geven ruimte voor reflectie, waardering en hernieuwde motivatie.’

Onzichtbaar Den Haag sluit aan bij een bredere beweging richting de menselijke maat

Onzichtbaar Den Haag sluit aan bij een bredere beweging richting de menselijke maat. ‘We leggen bloot wat de impact is van het werk op mensen in een kwetsbare situatie’, zegt Zandbergen. ‘Dat opent iets. Mensen gaan anders kijken, voelen en handelen.’

Onzichtbaar Den Haag laat zien dat echte verandering begint bij het erkennen van wat je niet zag.
Niet door te wijzen, maar door te verbinden. Niet met pasklare antwoorden, maar met ruimte voor twijfel, inzicht en groei. Zo ontstaat beweging – in mensen, organisaties en beleid.

Tekst Jessica de Ruijter
Openingsfoto Sophie Blommers