‘Investeer in frontlinieprofessionals’

Hoe staat het met het vertrouwen van burgers in overheidsinstanties en in elkaar? Die vragen stonden centraal in het Movisie-project Karavaan van aan- en afgehaakt Nederland. Op vier plaatsen staken de onderzoekers de thermometer in de samenleving.

In september 2025 werd Capelle-Schollevaar, en daarmee heel Nederland, opgeschrikt door een tragisch incident. Een gewapende vijftienjarige jongen, verdacht van het stelen van een fatbike, werd door een agent neergeschoten en kwam daarbij om het leven. Een ernstig incident dat zorgde voor veel beroering in de wijk en de rest van Capelle.

Het trieste incident trok een flinke wissel op onderling vertrouwen en vertrouwen in lokale overheidsinstanties

Het trieste incident trok een flinke wissel op het onderlinge vertrouwen en het vertrouwen in lokale overheidsinstanties, stelt Adrianne Wijffels, stadsmarinier in Capelle-Schollevaar. ‘Het maakte dat we met veiligheidsbeleving weer voor even op een 2-0 achterstand werden gezet.’ Toch is Wijffels verrast door de weerbaarheid en nuchterheid van jongeren in Schollevaar. ‘Ze gaan snel weer verder met hun eigen dingen, veel van hen leven van dag tot dag.’

Het tragische incident maakt tegelijkertijd duidelijk hoe belangrijk het is dat professionals aan vroegsignalering doen, jongeren bijvoorbeeld wijzen op de gevaren van criminaliteit en vuurwapenbezit. Toch is het vooral een incident dat nog wel even nadreunt in Schollevaar, zeker voor wat betreft het gevoel van veiligheid bij oudere wijkbewoners.

Wij in de wijk

Wijffels is een van de professionals met wie de Movisie-onderzoekers van het project Karavaan van aan- en afgehaakt Nederland spraken. Andere gesprekspartners waren onder anderen sociaal werkers, corporatiemedewerkers, actieve bewoners, ouders, jongeren en ondernemers.

Het project borduurde voort op De atlas van afgehaakt Nederland uit 2021

Schollevaar was een van de vier halteplaatsen die de onderzoekers aandeden om tot hun bevindingen te komen over het vertrouwen van burgers in lokale overheidsinstanties en in elkaar. De andere drie: Arnhem-Oost, Noardeast-Fryslân en Zeeuws-Vlaanderen (zie kader ‘Meer lezen’). Movisie deed in samenwerking met René Cuperus en Josse de Voogd praktijkonderzoek op de plekken waar mensen zich mogelijk onvoldoende gezien, gehoord en erkend voelen.

Met het onderzoek en het project borduurde Movisie voort op De atlas van afgehaakt Nederland. Dat onderzoeksrapport uit 2021 kreeg destijds veel aandacht en leidde tot de nodige herkenning van onder meer politici, bestuurders en sociaal professionals. De Atlas is een belangrijk referentiepunt in het publieke debat over maatschappelijke vraagstukken, zoals het herstellen van vertrouwen van burgers in de overheid. Ook de inzichten uit het vierjarige Movisie-onderzoek naar buurtinitiatieven, Wij in de wijk, vormden een pijler waar in het Karavaan-onderzoek op werd voortgeborduurd.

Horizontaal en verticaal vertrouwen

De onderzoekers verdiepten zich in twee varianten van vertrouwen: verticaal en horizontaal vertrouwen. Bij het eerste gaat het om vertrouwen dat burgers hebben in lokale instanties (gemeente en andere publieke instituties) en in de Rijksoverheid. Horizontaal vertrouwen betreft het onderling vertrouwen tussen bewoners in buurten, wijken en dorpen waar de leefbaarheid en/of veiligheid onder druk staat.

‘We hebben een overheidssysteem gebouwd dat voor veel bewoners te complex en te ingewikkeld is’

In het onderzoek ging Movisie op zoek naar aangrijpingspunten voor oplossingen. Hoe kunnen gemeenten, het Rijk en andere instellingen vertrouwen herstellen? En op welke manier kan sociale verbondenheid tussen bewoners (gemeenschapskracht) in gebieden bijdragen aan politiek-maatschappelijke participatie?

Persoonlijk contact

Met hun nieuwe onderzoek in de vier halteplaatsen verspreid door het land, komen de Movisie-onderzoekers tot acht puntig omschreven bevindingen en veertien adviezen (Zie kaders). Een van die adviezen: beleid en uitvoering moeten simpeler en beter op elkaar aansluiten.

Bevindingen uit het onderzoeksrapport

Probleemoplossend vermogen van de overheid schiet tekort.
Tekortschieten overheid komt ook door capaciteitsproblemen frontlinie.
Over gemeenschappen wordt vaag en onprecies gesproken.

Lees verder

Voorzieningen staan onder druk, maar zijn essentieel voor gemeenschapsleven.
De economie is de kurk waarop gemeenschappen kunnen drijven.
Gebrek aan continuïteit is de achilleshiel van het sociaal domein.
Naast reële achterstanden draait het in welvarende westerse samenlevingen om ‘politiek van erkenning’.
Bestuurskracht en democratische nabijheid gaan vaak moeilijk samen.

Stadsmarinier Wijffels kan zich er zeer in vinden. ‘We hebben met elkaar een overheidssysteem gebouwd dat voor veel bewoners in Schollevaar te complex en te ingewikkeld is. Bewoners hebben daarvoor online vaardigheden nodig die bij veel mensen ontbreken. Terwijl veel mensen juist behoefte hebben aan persoonlijk contact, een contactpersoon die ze kennen van naam en gezicht.’

‘Er is te weinig geld vrijgemaakt voor personeel dat buiten op straat aan het werk is’

Ze geeft een voorbeeld. ‘Bewoners kunnen via de app Buiten beter melden als er iets in de buitenruimte kapot is of niet in de haak is. Voor veel mensen is zo’n app te ingewikkeld. Die willen veel liever op straat iemand kunnen aanspreken.’ Dat persoonlijke contact kan bovendien om meerdere redenen van groot belang zijn. ‘Een melder kan voor iets dat relatief klein is bellen, rotzooi op straat bijvoorbeeld. Maar als je vanuit de overheid in persoonlijk contact bent met een inwoner, dan kun je snel merken of er misschien iets anders achter die melding schuilt. Eenzaamheid bijvoorbeeld.’

Frontlinieprofessionals

Een van de andere bevindingen uit het rapport is dat het tekortschieten van de overheid komt door capaciteitsproblemen in de frontlinie. Ook dat is herkenbaar voor Wijffels. ‘Er is te weinig geld vrijgemaakt voor personeel dat buiten op straat aan het werk is. Dat betekent simpelweg dat je nu niet genoeg tijd hebt voor mensen.’

De ‘buitendienst’ maakt het verschil. De mensen zijn zichtbaar, lossen problemen op en zorgen voor vertrouwen

De ‘buitendienst’ maakt het verschil in de wijk. Of het gaat om eenzaamheidsbestrijding, om opvoedingsondersteuning, het schoonhouden van de straat of het handhaven van regels. Dat zijn precies de mensen die in de frontlinie werken die zichtbaar zijn in de wijk, problemen oplossen en zorgen voor vertrouwen.

Voetbalclub VV IJzendijke in Zeeuws-Vlaanderen

Voor herstel van vertrouwen is nodig dat beleidsmakers en bestuurders aansluiten bij lokale trots. Op de foto voetbalclub VV IJzendijke in Zeeuws-Vlaanderen.

En, zo benadrukt ze, juist in het werk van de frontlinieprofessionals schuilt de sleutel om het vertrouwen in de lokale overheid en in elkaar te herstellen. De ‘buitendienst’ maakt het verschil in de wijk. Of het gaat om eenzaamheidsbestrijding, om opvoedingsondersteuning, het schoonhouden van de straat, het handhaven op regels. Dat zijn precies de mensen die in de frontlinie werken die zichtbaar zijn in de wijk, problemen oplossen en zorgen voor vertrouwen. In deze professionals moeten overheidsorganisaties investeren.’

Buurtsuper

Voor herstel van vertrouwen is ook nodig dat beleidsmakers en bestuurders aansluiten bij lokale trots, stellen de Movisie-onderzoekers. Die trots kan gemeenschapszin stimuleren en brandstof zijn voor maatschappelijke inzet en ondernemerschap.

‘De buurtsuper was voor het contact tussen buurtbewoners een erg belangrijke plek’

Wijffels kan zich voorstellen dat dit vooral goed opgaat voor de twee plaatsen buiten de grote steden: Noard-East Fryslân en Zeeuws-Vlaanderen en vergelijkbare regio’s. In een grootstedelijke omgeving als Schollevaar in Capelle, is dat lastiger’ zegt ze. Wel herkent ze zich sterk in een van de andere bevindingen. ‘Voorzieningen staan onder druk, maar zijn essentieel voor gemeenschapsleven. Dat is absoluut het geval in Schollevaar. Ze vertelt over een buurtsuper die onlangs is verdwenen. ‘Zo jammer, want dat was voor contact tussen buurtbewoners een erg belangrijke plek. Hierdoor gaat de wijk verder achteruit en neemt verloedering toe.’

Adviezen voor overheid en publiek gefinancierde instanties

Houd rekening met het fenomeen van territoriale stigmatisering.
Geef inwoners en eerstelijnsprofessionals een grotere plaats in ontwerp en uitvoering beleid.
Sluit aan bij lokale trots voor herstel van vertrouwen.

Lees verder

Houd ook rekening met problemen in wijken en dorpen die geen deel uitmaken van een nationaal beleidsprogramma.
Beleid en uitvoering moeten simpeler en beter op elkaar aansluiten.
Vertrek vanuit een realistische visie op gemeenschapszin.
Leer van Friesland en Zeeland waar het gaat om de inzet op mienskip c.q. gemeenschapskracht.
Meer aandacht nodig voor verhouding tussen dragende en leunende bewoners.
Versterk met wijk-, buurt- en dorpseconomie het gemeenschapsleven.
Versterk met gepaste woningbouw het gemeenschapsleven.
Zorg voor integraliteit én consistentie in beleid vanuit verschillende ministeries.
Versterk de zichtbaarheid en nabijheid van de Rijks- en provinciale overheid in perifere gebieden.
Bestuurders en professionals: geef aan wanneer probleemdruk te groot wordt.
Versterken horizontaal en verticaal vertrouwen vraagt actieve rol overheid.

Niettemin, benadrukt de stadsmarinier uit Capelle, gebeuren er een hoop mooie dingen in Schollevaar. Wijffels: ‘Er zit veel kracht in deze wijk. Er zijn allerlei activiteiten voor kinderen en jongeren, buurtinitiatieven die we toch maar voor elkaar krijgen. Ik vind het ook veelzeggend dat veel bewoners hier graag wonen en tevreden zijn. En professionals ook, want die blijven hier lang op hun post, er is weinig verloop.’

Verbinding en vertrouwen

Wijffels was lovend over het Movisie-onderzoek en de wijze waarop het is verricht. ‘Het onderzoek en het team zijn in Schollevaar heel positief ontvangen. Er was zowel bij professionals als bij de betrokken bewonersgroepen veel waardering voor de manier waarop de vragen werden gesteld en er naar hen werd geluisterd. Ik kan denk ik wel zeggen dat het onderzoek zelf daardoor ook wat heeft bijgedragen aan het ervaren van verbinding en vertrouwen.’

Meer lezen?

In het rapport Horizontaal en verticaal vertrouwen in Nederland vind je alle bevindingen in de vier halteplaatsen (Arnhem, Noardeast-Fryslân, Zeeuws-Vlaanderen en Capelle aan den IJssel) en alle praktische tips die de onderzoekers daaruit afleiden.

Naar het rapport

Tekst Olaf Stomp
Openingsfoto Bewonersprotest in Blije bij informatieavond NAM over gaswinning, Noardeast-Fryslân. Foto: Mijke Bos.
Voetbalfoto VV IJzendijke