Basisvaardigheden en de inclusieve arbeidsmarkt 

Een passende werkplek door werk en leven te verbinden   

Basisvaardigheden spelen een cruciale rol bij het vinden en houden van werk. Beperkte basisvaardigheden vormen een drempel voor de arbeidsmarkt. Om deze drempel te verlagen maakte het Expertisepunt Basisvaardigheden praktijkgerichte onderzoeken mogelijk.  

In de onderzoeksagenda formuleerde het Expertisepunt Basisvaardigheden de vraag hoe de werkvloer – binnen een bedrijf, organisatie, wijk of gemeenschap – door aandacht voor basisvaardigheden kan bijdragen aan ‘meedoen in de samenleving’. Daarbij werd specifiek aandacht gevraagd voor het blijven leren en ontwikkelen. Dit mocht gericht zijn op het werk zelf of op het bredere welzijn.

De rol van werkgevers is belangrijk in het herkennen en bespreekbaar maken van beperkte basisvaardigheden bij hun werknemers. Het is bekend dat er veel mensen met beperkte basisvaardigheden actief zijn op de arbeidsmarkt. Maar niet alle werkgevers zijn zich daarvan bewust. Of ze weten niet hoe ze dit kunnen herkennen en bespreekbaar maken. De werkgever kan een belangrijke rol spelen door een voorbeeldfunctie te vervullen of door als gids op te treden.  

Iemand die op het werk leert om instructies te lezen, kan daar thuis bij het invullen van een formulier ook baat bij hebben.

Een inclusieve arbeidsmarkt met aandacht voor basisvaardigheden heeft voordelen voor de werkgever. Denk aan een hogere productiviteit, meer sociale verbinding en personeelstekort voorkomen. Voordelen voor de werknemer zijn bijvoorbeeld meer werkplezier, meer zelfvertrouwen en meer zelfredzaamheid, zowel in het werk als in de privésfeer.  

Werk en privé

Iemand die op het werk leert om instructies te lezen, kan daar thuis bij het invullen van een formulier ook baat bij hebben. En andersom geldt dit net zo goed. Iemand die bijvoorbeeld schulden heeft door (onder andere) beperkte digitale vaardigheden of gecijferdheid, zal meer stress ervaren en daardoor mogelijk minder goed functioneren op het werk. Stressoren zoals schulden, zorgen om familie of gezondheidsproblemen leggen druk op de werksituatie, wat tot ziekteverzuim kan leiden. Maar het hebben van werk kan ook een positief effect hebben op het privéleven en de stressoren daar. Christian de Kraker, docent-onderzoeker en lid van de onderzoekscommissie van het Expertisepunt Basisvaardigheden, zegt over deze wisselwerking tussen werk en privé: 'Contacten met mensen buiten de eigen bubbel en het verbinden met Nederlandstalige omgevingen zijn veelzeggend voor de kansen en obstakels op duurzaam werk.'

Tweerichtingsverkeer 

Het ITTA legt in het onderzoek Van de werkvloer naar het leven de verbinding tussen beide kanten: ze kijken naar de relatie tussen iemands privéleven en werksituatie en hoe deze leefgebieden elkaar beïnvloeden. Uit gesprekken met werkgevers en werknemers blijkt dat moeite met lezen, schrijven en/of rekenen inderdaad het privéleven van de werknemer kan beïnvloeden, wat ook invloed heeft op hoe iemand op het werk functioneert.

‘We konden echt iets maken dat overal en voor iedereen kan werken.’

Oog hebben voor wat er in het leven van de werknemer speelt, is een belangrijke factor in het mogelijk maken van duurzame arbeidsparticipatie. Het is ook belangrijk voor de kans van slagen van ontwikkelaanbod. 'Dat hoeft heus niet altijd een verwijzing naar taalles te zijn, maar kan juist ook over hele andere elementen gaan. Daar wilden we graag op inspelen’, stelt onderzoeker Bregje Kaars Sijpesteijn. Het idee ontstond na het zien van het Zweedse voorbeeld Sprakombud (in het Nederlands vrij vertaald naar Taalmotor). Daarbij heeft een werkgever op de werkvloer de taak om oog te hebben voor de bredere context van basisvaardigheden, de toegankelijkheid van de communicatie op het werk en wat er bij werknemers speelt. En om daar vervolgens bij aan te sluiten. ‘Het gaat dus om het oog hebben voor elkaar en de werkomgeving. En mensen daar echt bij betrekken.’ 

Adviezen

In het ITTA onderzoek staat het perspectief van zowel werkgever als werknemer centraal. Er is onderzocht hoe aandacht voor basisvaardigheden op de werkvloer impact kan maken op het werk- en privéleven van de werknemer. Uit het eerste deel van het onderzoek (uitgevoerd in samenwerking met Werkfitprogramma Groningen en Amsterdams Taalakkoord) volgen deze adviezen:  

  • Heb oog voor wat er in het leven van de werknemer speelt. Bouw een vertrouwensband op. 
  • Zorg voor ontwikkeling en verbinding op het werk, door structurele en regelmatige voortgangsgesprekken, buddy’s op de werkvloer, passende cursussen en opleiding. 
  • Bied zo nodig ondersteuning op andere leefdomeinen, werk daarin zo mogelijk samen met externe partners en het sociale domein. 
  • Wees je bewust van onderliggende basisvaardigheden en zoek daarbij passende ondersteuning:
    • zorg voor aanbod dat aansluit op de situatie, het relevante leefdomein en het niveau van de werknemer; 
    • niet alleen lessen gericht op taal, maar heb ook oog voor geletterdheid, digitale vaardigheden en gecijferdheid; 
    • denk naast groepsgericht aanbod ook aan individuele begeleiding en laagdrempelige vormen van preventieve ondersteuning. 

In het tweede deel van het onderzoeksproject zijn vanuit de adviezen handvatten met tips en gespreksleidraden voor werkgevers ontwikkeld. Deze zijn verrijkt, uitgeprobeerd en getoetst bij werkgevers en werknemers en ontwikkeld tot een pakket waarmee je als werkgever goed uit de voeten kunt. Kaars Sijpesteijn: ‘Het samen met de werkgevers en werknemers ontwikkelen zorgde ervoor dat we echt iets konden maken dat overal en voor iedereen kan werken. Dat hadden we zonder de praktijk nooit zo goed kunnen doen.’ In een video vertelt zij samen met mede-onderzoeker Maxime van der Voorn over de materialen en hoe je ze kunt inzetten.

Praatplaten

In het oog springen de praatplaten. Deze gaan over acht thema’s die op de werkvloer kunnen spelen. Denk aan een nieuwe collega, het creëren van een goede werkomgeving, omgangsregels op het werk of het bespreken van ontwikkelwensen. Via deze praatplaten, die tijdens een gesprek kunnen worden gebruikt, maar ook bij de koffieautomaat kunnen liggen, krijgen collega’s en leidinggevenden oog voor wat er in het leven speelt. Het onderzoek leverde ook een aantal handvatten op: een scan, achterliggende tips voor begeleiding van werknemers met bijvoorbeeld andere taalachtergrond, en gespreksleidraden om het gesprek aan te gaan.

Klik op de afbeelding voor een vergroting  

Met deze handvatten werken helpt om de werkomgeving inclusiever maken. Daardoor kunnen collega's met beperkte taal- of basisvaardigheden de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. Dan kunnen zij zich ontwikkelen en daardoor duurzaam aan het werk blijven.  

De Kraker van de onderzoekscommissie sluit af: ‘Als onderzoekscommissie vinden we het positief dat de onderzoekers hebben gezocht naar mechanismen die de arbeidsmarkt toegankelijker maken. We juichen het toe dat er hierdoor meer aandacht komt voor instrumenten die basisvaardigheden versterken op de werkvloer.’

Tekst Barbara Panhuijzen
Beeld Maud Fernhout, ITTA

Lopend onderzoek over basisvaardigheden en de inclusieve arbeidsmarkt

Samen tegen misverstanden: de rol van taal, rekenen en computertaken in de zorg. Onder die noemer werkt het Ben Sajet Centrum in 2024 samen met Taal voor allemaal aan een onderzoekproject. In de zorg kunnen mensen werken die moeite hebben met basisvaardigheden. Dat zorgt voor meer kans op misverstanden en dit heeft invloed op de kwaliteit van zorg. Ook kunnen zorgmedewerkers zich minder prettig, gewaardeerd en welkom voelen. 

Samen naar oplossingen zoeken 

Het Ben Sajet Centrum onderzoekt samen met Taal Voor Allemaal wat de ervaringen van zorgmedewerkers zijn. Met het onderzoek willen de onderzoekers komen tot oplossingen en adviezen, zodat medewerkers elkaar beter gaan begrijpen. Dit doen ze door zorgmedewerkers te spreken en groepsgesprekken met teams te houden. De onderzoekers bekijken samen met de zorgmedewerkers wat mogelijke oplossingen zijn, en daar gaan de teams vervolgens mee aan de slag. Van de oplossingen en adviezen worden deelbare producten gemaakt, zodat andere zorgorganisaties er ook hun voordeel mee kunnen doen. Zo kunnen we misverstanden en conflicten voorkomen en de kwaliteit van de zorg verbeteren. 

Christian de Kraker begeleidt dit onderzoek vanuit het Expertisepunt Basisvaardigheden: ‘Het onderzoeksteam kiest voor een praktijkgerichte insteek en richt zich op het voorkomen van communicatieproblemen door behoeften beter aan te leren geven en helder communiceren. Het legt juist geen nadruk op deficiënties op het gebied van taal of taalles. Wat dit project extra sterk maakt, is dat ervaringsdeskundigen al vooraf betrokken werden bij het ontwerp van het onderzoek. Samen met een grafisch vormgever en zorgmedewerkers werken ze aan de praktische vertaling van wat nodig is om oplossingen te realiseren. Deze oplossingen worden vervolgens verwerkt in afspraken met de teams.’ 

De resultaten en producten van dit onderzoek zijn vanaf eind 2024 te vinden op www.basisvaardigheden.nl.

Ook interessant: