Wat werkt bij het versterken van gecijferdheid?

17 procent van de Nederlanders heeft moeite met cijfers. Daardoor hebben ze vaker financiële problemen, minder kansen op de arbeidsmarkt en beoordelen ze hun gezondheid vaker als slecht. Movisie maakte een Wat-werkt-bij-dossier over gecijferdheid.

Stel je eens voor: jouw trein heeft een kwartier vertraging en de vraag is of je de overstap naar de bus gaat halen? Deze situatie doet een beroep op jouw gecijferdheid; van het gebruik van de 9292-app, tot het berekenen van de nieuwe aankomsttijd en het vinden van alternatieven. Ook je houding kan van invloed zijn op de uitkomst.

‘Door technologische ontwikkelingen wordt het steeds meer een vereiste dat we kunnen omgaan met cijfers’

‘Net als geletterdheid en digitale vaardigheid is gecijferdheid een basisvaardigheid die we dagelijks nodig hebben’, zegt dr. Tina Dulam, een van de auteurs van het kennisdossier Wat werkt bij het versterken van gecijferdheid. ‘Bijna overal kom je getalsmatige informatie tegen. In het nieuws, bij het reizen, bij het inloggen op je DigiD, het bijhouden van je verzekeringen en uiteraard bij het doen van boodschappen; fysiek, online of via de app. Door digitalisering en technologische ontwikkelingen wordt het steeds meer een vereiste dat we kunnen omgaan met situaties waarin getallen, tabellen, informatiegrafieken en andere getalsmatige informatie een rol spelen.’

Kwetsbare situaties

1 op de 6 inwoners in Nederland heeft moeite met gecijferdheid. Dit aantal is een reden tot zorg, omdat moeite met gecijferdheid de kans op kwetsbaarheid vergroot. Zo hebben mensen die problemen hebben met gecijferdheid vaker financiële problemen, minder kansen op de arbeidsmarkt en beoordelen ze hun gezondheid vaker als slecht.

Er zijn over het algemeen vier contexten waarbinnen iemand meer kwetsbaar is door problemen met gecijferdheid. Dit zijn financiën, gezondheid, de werkplek en burgerschap. Hier komen veel situaties voor waarin gecijferd gedrag nodig is, bijvoorbeeld tellen en statistiek, informatieverwerking of zelfvertrouwen.

Boodschappen

Financiële gecijferdheid is nuttig in het dagelijks leven. Bijvoorbeeld bij het boodschappen doen. Er worden continu producten, prijzen en aanbiedingen vergeleken, zoals op bijgaande foto. Zijn de asperges inderdaad 2,50 per 2, want dat is duur! Of zijn deze 2,50 per 2 bosjes; dat is een goede deal!

Marktfoto's die vragen oproepen: 2 asperges voor 250? 3 kiwis voor 50? Bron: Het interpreteren en begrijpen van hedendaagse informatiebronnen, Boels e.a., 2022 p 70

‘Mensen die minder gecijferd zijn, zijn bijvoorbeeld kwetsbaar voor onduidelijke productaanbiedingen door commerciële aanbieders’, zegt Dulam. Ze werkt als onderzoeker bij het lectoraat Wiskundig en Analytisch Vermogen van Professionals aan de Hogeschool van Utrecht.

‘Financiële aanbieders en dienstverleners (bijvoorbeeld energie- of telefoniebedrijven) mogen er niet van uitgaan dat alle consumenten hun informatie begrijpen. Het is daarom van belang om klanten proactief te ondersteunen in het begrijpen en inhoudelijk beoordelen van het productaanbod. Onderzoek laat zien dat een subtiel zetje in de goede richting, ook wel bekend als nudging, door middel van bijvoorbeeld informatiefilmpjes effectief kan zijn.’

‘Bewustwording bij zorgpersoneel vergroten over dat er mensen zijn die moeite hebben met cijfers’

Ze vervolgt: ‘Wat verder helpt, is volwasseneneducatie, zoals oefenen met financieel rekenen. Dit versterkt de praktische vaardigheden en ondersteunt de hogere-orde-vaardigheden, zoals financieel plannen. Maar dergelijke oefeningen zijn niet gericht op het omgaan met financiële stress. Docenten en vrijwilligers in volwasseneneducatie moeten in hun lessen ook aandacht geven aan rekenangst en zelfredzaamheid.’

Gezondheid

Mensen krijgen vaak te maken met cijfermatige gezondheidsinformatie die ze moeten begrijpen en gebruiken. Dulam: ‘Het is aan te raden om de bewustwording bij het zorgpersoneel te vergroten dat er mensen zijn die moeite hebben met cijfers. Bij het communiceren over gezondheidsinformatie, bijvoorbeeld over de dosering of meer in het algemeen over de prevalentie, moet er ook rekening gehouden met het niveau van de patiënt qua gecijferdheid.’

Op de werkvloer

Gecijferdheid kan op de werkvloer complexer zijn dan thuis en vragen om specifieke rekenvaardigheden. Er zijn bijna geen banen waar geen gecijferdheid nodig is. Denk aan het gebruik van Microsoft Excel, lezen van inkooporders, maken van projectplanning, wisselgeld berekenen, declaraties doen of het verpakken van goederen in verschillende vormen en nog veel meer.

On-the job trainingsprogramma’s hebben een positief effect. De vaardigheden die iemand tijdens de training leert, moeten wel worden ingezet op de werkvloer, zodat deze vaardigheden behouden blijven.

Gecijferheidteltmee.nl laat in deze video de alomtegenwoordigheid van cijfers zien.

Dulam: ‘Het blijkt dat gecijferd gedrag op de werkvloer ook een positief effect heeft op het gecijferd gedrag thuis. Werknemers die taken uitvoeren waarvoor gecijferdheid nodig is, passen deze vaardigheden vaker in de thuiscontext toe.’

Burgerschap

In discussies over maatschappelijke kwesties zoals immigratie, criminaliteit of klimaatverandering wordt vaak statistische informatie (sociale statistieken) gebruikt. Mensen die niet goed zijn in het begrijpen en gebruiken van dergelijke informatie, lopen het risico om uitgesloten te worden van het maatschappelijk debat. Ook voor het onderscheiden van nepnieuws van feiten wordt een beroep gedaan op burgerschapsgecijferdheid.

Het gaat bij gecijferdheid nooit alleen om het verbeteren van de mechanische kant, het maken van sommen

Het statistiekonderwijs, zowel formeel als informeel, moet gericht zijn op het versterken van de capaciteit van burgers om statistische informatie te interpreteren en kritisch te evalueren. Hierbij valt te denken aan onderwijsactiviteiten die de geëngageerdheid bij maatschappelijke vraagstukken stimuleren. Het is bekend dat mensen de materie beter begrijpen als het leren is gecontextualiseerd.

Welke aanpak werkt?

We weten dat rekenkundige vaardigheden vaak van ouders op kinderen overgaan. Maar naast genetische, spelen ook omgevingsfactoren een grote rol en dat biedt kansen. Wanneer ouders thuis met hun kinderen eenvoudige rekenopdrachtjes maken of spelletjes spelen met numerieke inhoud, verbetert de gecijferdheid van de kinderen.

Het gaat bij gecijferdheid nooit alleen om het verbeteren van de mechanische kant, het maken van sommen. Het verbeteren van gecijferdheid is altijd gekoppeld aan externe factoren, hogere-orde-vaardigheden en de specifieke context.

Dulam: ‘We zien in het volwassenenonderwijs dat er behoefte is aan professionalisering. Docenten en vrijwilligers in volwasseneneducatie hebben vaak behoefte aan specifieke kennis over het herkennen en aanleren van gecijferdheid. Er komt meer bij kijken dan alleen leren rekenen of budgetteren. Er moet ook oog zijn voor de externe factoren, bijvoorbeeld waarom komt iemand niet naar de cursus? Een deelnemer kan te maken hebben met allerlei andere uitdagingen zoals het regelen van kinderopvang, vervoer of vrij nemen van het werk.

Bij volwasseneneducatie moet de cursusaanbieder rekening houden met dit soort uitdagingen en er tactisch mee omgaan. Dat kan in samenwerking met vrijwilligers en beleidsmakers. Pas dan kun je werken aan het versterken van deze basisvaardigheid.‘

Expertisepunt Basisvaardigheden

Basisvaardigheden als gecijferdheid, geletterdheid en digitale vaardigheid zijn cruciaal in het dagelijks leven van volwassenen. Om mensen met beperkte basisvaardigheden te helpen bij het verbeteren van deze vaardigheden, zijn Movisie en Stichting Lezen en Schrijven het Expertisepunt Basisvaardigheden gestart, voor kennis, inspiratie en samenwerking.

De kennisbank bevat allerlei informatie over basisvaardigheden, zoals onderzoeken, interventies, praktijkvoorbeelden, materialen en instrumenten, organisaties en verslagen van bijeenkomsten. Kennis en voorbeelden uit de praktijk helpen om meer impact te maken. Op het onderzoekportaal staan actuele onderzoeken en per thema is er oefenmateriaal voor vrijwilligers of professionals die zich inzetten om deze vaardigheden te verbeteren.

Op het gebied van basisvaardigheden zijn veel organisaties actief: gemeenten, taalaanbieders, bibliotheken, welzijnsorganisaties, werkgevers en sociale diensten. Door thema’s en vragen die in het veld belangrijk zijn zichtbaar te maken, stimuleert het Expertisepunt Basisvaardigheden de samenwerking op lokaal, regionaal en landelijk niveau.

Tekst Esther den Breejen Foto Nationale Beeldbank

Ook interessant

Gecijferdheid en armoede

In dit duo-interview praten Kees Hoogland en Tamara Madern over de relatie tussen gecijferdheid en armoede.

Lees verder: De strijd voor gecijferdheid | Movisie

Gecijferdheid.nl

Op gecijferdheid.nl vind je de neerslag van ervaringen met functioneel rekenen en praktische wiskunde voor primair en middelbaar onderwijs en voor hoger beroepsonderwijs en volwasseneneducatie.

Lees verder: Gecijferdheid – van "rekenen" naar "gecijferde burgers"