We laten ons niet wegjagen

De komst van nieuwe bewoners in een wijk leidt vaak tot onrust. En soms tot polarisatie. Onvrede kan uitmonden in spanningen tussen bewoners of protestacties tegen de nieuwe bewoners of de gemeente. Hoe kun je daar als gemeente of sociaal professional mee omgaan?

Onderzoek toont aan dat sociaal contact tussen (groepen) mensen helpt om etnische, culturele en religieuze verschillen te overbruggen, vooroordelen en polarisatie te verminderen en daarmee respectvol samenleven te bevorderen. Movisie onderzocht afgelopen jaar of en hoe sociaal contact ook andere verschillen kan overbruggen. Bijvoorbeeld of sociaal contact ook werkt bij de introductie en integratie van nieuwe bewoners in de wijk. En onder welke voorwaarden?

In dit artikel delen we de inzichten hierover in de context van gentrificatie en van huisvesting van vluchtelingen.

Angst en zorgen

Een briefje in de bus met de leefregels van de wijk waar je je als nieuwe bewoner aan te houden hebt. Een steen door de ruit om je duidelijk te maken dat je niet welkom bent in de wijk. Of een grimmige demonstratie van bewoners tegen de komst van de nieuwkomers.

Jongeren voelen zich bedreigd in hun leefstijl en het gebruik van publieke ruimte en voorzieningen

Hoewel de huisvesting van vluchtelingen in de wijk iets heel anders lijkt dan de komst van rijke bewoners in dure huur- en koopwoningen, is de reactie van de zittende bewoners vaak vergelijkbaar. Ze ervaren verdringing, omdat sociale huur moet plaatsmaken voor dure woningen. Of omdat vluchtelingen worden gehuisvest in de toch als schaarse goedkope huurwoningen. En ze hebben angst en zorgen over hoe de wijk verandert en hoe de nieuwkomers mogelijk negatieve invloed gaan hebben op hoe zij gewend zijn te leven in de buurt.

Last van het straatleven

Tijdens het onderzoek van Movisie werden diverse voorbeelden hiervan genoemd. Zo merkte een wijkprofessional uit een Utrechtse wijk op dat jongeren het gevoel hadden dat ze uit de eigen wijk worden weggejaagd. ‘Over 10 jaar is het een yuppenwijk, cafés en winkels van oorspronkelijke bewoners gaan nu al weg. De wijk verandert langzamerhand. Daar zijn ook jongeren boos om, we laten ons niet wegjagen, zeggen ze.’

Dit kwam in verschillende gesprekken terug, vaak in relatie tot jongeren. Ze voelen zich bedreigd in hun leefstijl (straatleven) en het gebruik van publieke ruimte en voorzieningen zoals het park, de speeltuin, het plein en gewoon de straat. En ze worden ook daadwerkelijk op hun gedrag aangesproken, of letterlijk weggejaagd van bepaalde plekken waar ze samenkomen/chillen.

Bij de komst van een grotere opvanglocatie richten weerstand en protest zich vaak op de gemeente

De nieuwe bewoners van de dure huur- en koophuizen ervaren op hun beurt overlast van jongens die aan de overkant van de straat met hun mooie auto of scooter komen chillen met een hoop lawaai. Zij hebben last van het straatleven. Of van jongeren die ’s avonds in de speeltuin hangen en bierflesjes en peuken achterlaten. Ze voelen zich onveilig en hebben soms last van intimiderend of bedreigend gedrag van jongeren die hun punt willen maken, namelijk ‘dit is onze wijk’!

Leefbaarheid

Bij de komst van vluchtelingen in de wijk zien we vergelijkbare zaken. Alleen zijn het in dat geval de zittende bewoners die onveiligheid ervaren of denken dat de komst van deze nieuwkomers ten koste gaat van de leefbaarheid. Dit wordt ook veroorzaakt door ongemak over andere gewoonten of het beperkt spreken van de Nederlandse taal door de nieuwkomers. Of door vooroordelen over jonge alleenstaande mannen dat zij een bedreiging zouden vormen voor hun dochters.

Acceptatie en draagvlak vergroten

Wat kun je doen om acceptatie en draagvlak te vergroten en de introductie van nieuwkomers soepeler te laten verlopen?

Zorg dat je als gemeente en uitvoerend professional in de wijk bewust bent van wat leeft onder inwoners en van de verschillende sentimenten. In Utrecht werkt de gemeente daarvoor intensief samen met zogenaamde sleutelfiguren, mensen uit de verschillende gemeenschappen die weten wat er leeft onder de mensen. Ook de beproefde bondgenotenaanpak is een manier om de vinger aan de pols te houden. Vaak voelen zittende bewoners zich niet gehoord en willen zij een stem hebben in wat er in hun wijk gebeurt.
Scheer mensen niet over een kam. Er zijn verschillende belangen, (leef)wensen en perspectieven. Dus wat voor de één een probleem is, hoeft dat voor de ander niet te zijn. Dat vraagt om een inclusieve oplossing die rekening houdt met die verschillen en waarbij de mensen die het aangaat het gevoel hebben dat zij er ook beter van worden. Zie ook het artikel ‘Gemeenten kunnen ook onbedoeld polarisatie aanwakkeren’ van het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) en deze animatie over ‘verticale polarisatie’:

Denk goed na over hoe je de nieuwe bewoners in de wijk introduceert? Hoe communiceer je naar de bewoners? Welke uitleg geef je? Hoe frame je het? Als last of als lust? Vaak wordt de opvang van vluchtelingen in de wijk gebracht als iets dat nu eenmaal moet, een verplichting die door het Rijk is opgelegd. Inwoners zien het daardoor als een probleem dat bij hen gedropt wordt. Dit beeld wordt mede versterkt door berichtgeving in de landelijke media.
Daarentegen wordt de komst van nieuwe bewoners in het kader van gentrificatie meestal gebracht als iets waar de wijk beter van wordt. De bewoners denken hier vaak anders over.

Ga een open gesprek aan met de bewoners, luister met empathie naar hun zorgen, leg dingen eerlijk uit. En kijk ook samen wat er gedaan kan worden om zorgen weg te nemen en welke investeringen eventueel gedaan kunnen worden om het voor iedereen prettig te maken in de wijk. Bijvoorbeeld door het aanleggen van meer groen of extra voorzieningen voor ontmoeting of sport.
Stimuleer de publieke familiariteit, lichte, spontane en herhaalde vormen van ontmoeting in de buurt. Deze (extra) voorzieningen kunnen ook bijdragen. Ontmoetingsplekken die bijdragen aan onderlinge vertrouwdheid en thuisgevoelens van bezoekers. Let wel, het gebruik van die publieke ruimte kan zoals in dit artikel beschreven ook een bron zijn voor conflict. Zorg dus voor een inclusieve voorziening, waarin de wensen en belangen van alle gebruikersgroepen zo goed mogelijk een plek krijgen. Maak ook afspraken over het gebruik, bijvoorbeeld over tijden en opruimen.

Waar het gaat om de komst van een grotere opvanglocatie richten de weerstand en protest zich vaak op de gemeente. Bij huisvesting van een of een paar gezinnen richt dit zich soms ook op de nieuwkomers zelf. Zo zagen we in een gemeente dat een gezin werd uitgesloten en dat ook de kinderen op school werden gepest en niet uitgenodigd werden op verjaardagsfeestjes.

Respectvol samenleven bevorderen

Sociaal contact kan werken, ook in bovengeschetste situaties. Zo kunnen activiteiten om elkaar te ontmoeten, elkaar te leren kennen en samen te werken aan een gemeenschappelijk doel verschillen overbruggen en respectvol samenleven bevorderen. Er zijn veel leuke activiteiten te bedenken om dat te organiseren.

De tafel bij het Syrische gezin stond vol lekkere hapjes, maar geen enkele buur kwam opdagen

Maar, wat als mensen helemaal geen zin hebben om de ander te leren kennen en zo verschillen te overbruggen? Als ze eigenlijk gewoon willen dat de nieuwkomers weggaan of helemaal niet komen?

Goedbedoelde initiatieven zullen dan met een teleurstelling of erger aflopen. Getuige ook het droevige voorbeeld van een Syrisch gezin dat in de wijk kwam wonen en ter kennismaking buurtgenoten had uitgenodigd op de thee. De tafel stond vol lekkere hapjes, maar geen enkele buur kwam opdagen. Dergelijk ervaringen werken averechts en zullen de onderlinge verschillen vergroten in plaats van overbruggen.

Tekst Annemarie van Hinsberg Beeld Geert Gerard

Ook interessant

Artikelenserie over polarisatie

Bij Movisie verschijnen geregeld artikelen die dieper ingaan op polarisatie en hoe je als gemeente en sociaal professional kunt omgaan met gepolariseerde situaties in de wijk. Zoals dit artikel met vier tips om spanningen in de maatschappij te doorbreken.