WerKplaatsen sociaal domein
Interprofessioneel samenwerken

De verrassende impact van samen leren en werken

Interprofessionele samenwerking in het sociaal domein is meer dan disciplines verbinden: het is samen leren, experimenteren en impact maken. De Werkplaatsen Sociaal Domein laten zien dat juist in de ontmoeting tussen professionals, burgers en onderzoekers verrassende doorbraken ontstaan. Kleine verschuivingen blijken groot verschil te maken in levens van mensen.

De afgelopen jaren is binnen de Werkplaatsen Sociaal Domein intensief gewerkt aan het versterken van interprofessionele samenwerking. Deze samenwerking is meer dan het optellen van disciplines: het is het gezamenlijk ontwikkelen van nieuwe perspectieven en werkwijzen die beter aansluiten bij de leefwereld van inwoners (zie ook het eerder verschenen magazine over interprofessioneel samenwerken). In dit reflectiestuk blik ik terug op de belangrijkste thema’s, opbrengsten en inzichten, en schets ik hoe interprofessioneel samenwerken bijdraagt aan een meer responsieve en inclusieve praktijk.

Zoeken naar verbinding

Binnen de werkplaatsen stond het zoeken naar verbinding centraal: verbinding tussen professionals uit welzijn, wonen, zorg en onderwijs, maar ook met vrijwilligers, mantelzorgers en burgers zelf. Daarbij kwamen terugkerende thema’s naar voren, zoals: integraal werken (het doorbreken van verkokerde structuren), leren en reflecteren in de praktijk, de waarde van ervaringskennis en lokale inbedding. Dit sluit aan bij landelijke bewegingen, zoals het Integraal Zorgakkoord (IZA), het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) en het Actieprogramma Zorg en Welzijn voor de Arbeidsmarkt (AZWA), die oproepen tot domeinoverstijgende samenwerking en preventieve inzet.

De praktijk laat zien dat samenwerking meerwaarde heeft. Denk aan community care, waarbij zorg en ondersteuning meer vanuit de gemeenschap zelf worden georganiseerd, en aan Welzijn op Recept, waar huisartsen mensen actief doorverwijzen naar activiteiten die hun welbevinden versterken. Ook zien we het belang van nieuwe brugfuncties, zoals wijkcoaches of sociaal arrangeurs, die domeinen verbinden en samenwerking concreet vormgeven. In een handreiking van Pharos wordt benadrukt dat dergelijke functies cruciaal zijn voor het duurzaam verkleinen van gezondheidsverschillen.

Verbindende gemeenschappen rondom ouderen

Het project Verbindende gemeenschappen van Hogeschool Viaa toont hoe interprofessionele samenwerking versterkt wordt door actieve deelname van burgers en gemeenschappen in Oldebroek en IJsselmuiden. Ouderen, vrijwilligers en formele zorgverleners werken samen, waardoor informele en formele zorg dichter bij elkaar komen. Dit zorgt ervoor dat de zorg- en welzijnssystemen meer dienend worden aan wat de inwoners zelf nodig hebben. Het project laat zien dat interprofessioneel werken verder reikt dan zorg en welzijn, en ook maatschappelijke dimensies omvat. Zo worden er laagdrempelige buurtplekken opgezet voor inwoners, waarin zorg en welzijn, inwoners, gemeente en woningbouw samenwerken en elkaar versterken. Ook leren professionals elkaar over domeingrenzen heen kennen, en geven gemeenten het samenwerkingsverband vertrouwen en bestedingsvrijheid.

Aandachtspunten

Het begeleidend onderzoek van de Viaa levert ook een aantal aandachtspunten met betrekking tot domeinoverstijgende samenwerking op.

  • Er is nog (te) weinig samenwerking vanuit de zorg met deskundige partijen als sociale wijkteams, opbouwwerk, et cetera. Aan de andere kant wordt het feit dat zorg- en welzijnsorganisaties elkaar nu opzoeken als winst ervaren.
  • Het lukt ook aardig om actieve inwoners te betrekken. Maar het is nodig om meer inwoners te bereiken buiten het ‘laaghangend fruit’. De meest geïsoleerde ouderen komen niet naar collectieve activiteiten/bijeenkomsten. Dit vereist meer inspanning en een outreachende aanpak.
  • De nadruk op de maakbaarheid van vitaliteit en zelfredzaamheid heeft ook een keerzijde. Dit brengt een ‘eigen schuld-denken’ met zich mee, die drukt op ouderen die niet vitaal en zelfredzaam zijn en dat ook nooit zullen worden. Het onderzoek van de Viaa wil de term ‘afhankelijkheid’ een meer positieve lading geven. Afhankelijkheid en verbondenheid horen bij elkaar/zijn twee kanten van dezelfde medaille.

Gezamenlijke taal en begrip

Een belangrijke opbrengst van interprofessionele samenwerking is de ontwikkeling van een gezamenlijke taal en begrip. Professionals leren elkaars perspectieven hierdoor kennen, wat leidt tot betere afstemming en effectievere ondersteuning. Ook op opleidingsniveau is de impact groot. Studenten worden tijdens hun opleiding al betrokken bij interprofessionele praktijken, waardoor een nieuwe generatie leert interprofessioneel en domeinoverstijgend te werken. Daarmee wordt geïnvesteerd in de toekomstbestendigheid van het sociaal domein.

De impact van deze samenwerking blijkt vaak juist uit kleine verschuivingen. Wanneer een sociaal werker, wijkverpleegkundige en ervaringsdeskundige samen rond een gezin optrekken, ontstaat er een rijker beeld en een effectievere aanpak. Zulke micro-veranderingen laten zien dat interprofessioneel samenwerken niet alleen organisatorisch, maar vooral menselijk is. Het gaat om nabijheid, luisteren en het vanuit complementariteit benutten van ieders kracht.

Doorwerking

Succesfactoren zijn onder andere: ruimte om te experimenteren, bestuurlijke en beleidsmatige ondersteuning, structurele ontmoetingen en de structurele inzet van ervaringskennis. Deze factoren zijn noodzakelijk om grenzen van domeinen te doorbreken en samenwerking te laten beklijven. De doorwerking is zichtbaar op meerdere niveaus: gemeenten benutten inzichten voor beleidsontwikkeling, instellingen passen hun werkwijze aan en hogescholen vernieuwen curricula en leeromgevingen. Zo ontstaat een beweging waarin leren, werken en veranderen hand in hand gaan.

De impact van samenwerking blijkt vaak uit kleine verschuivingen

Het aantonen van effect en impact is niet eenvoudig. Impact laat zich ook niet altijd in cijfers uitdrukken. Het zijn vaak verhalen die de betekenis zichtbaar maken. Professionals geven aan dat zij elkaar sneller weten te vinden en inwoners ervaren meer samenhang en minder bureaucratie. Burgers voelen zich serieuzer genomen en krijgen meer vertrouwen in de ondersteuning die wordt geboden. Dit zijn subtiele maar wezenlijke veranderingen die de legitimiteit van het sociaal domein versterken.

Voortdurend onderhoud nodig

Toch is interprofessioneel samenwerken geen vanzelfsprekendheid. Het blijft een zoektocht die voortdurend onderhoud vraagt. Er zijn belemmeringen zoals tijdsdruk, uiteenlopende financieringsstromen, systemen die niet op elkaar aansluiten en organisatorische verkokering. Ook vraagt de transitie blijvende aandacht voor inclusiviteit: samenwerking moet alle stemmen horen, juist ook die van inwoners, vrijwilligers of ervaringsdeskundigen die vaak minder gehoord worden. Digitalisering kan daarbij helpen, bijvoorbeeld door nieuwe vormen van communicatie en informatie-uitwisseling mogelijk te maken.

Tot slot. Interprofessionele samenwerking binnen de Werkplaatsen Sociaal Domein heeft geleid tot meer verbinding, nieuwe inzichten en tastbare verbeteringen in de praktijk. De kracht van de werkplaatsen ligt in het combineren van leren en doen. Onderzoekers, professionals en burgers bouwen samen aan een sociaal domein dat responsiever, inclusiever en toekomstbestendig is. De impact manifesteert zich soms voorzichtig en kleinschalig, maar juist in die verhalen en ervaringen ligt de belofte besloten. Door te blijven investeren in interprofessioneel samenwerken werken we aan een fundament waarop betere zorg en ondersteuning voor iedereen kan rusten.

De impact wordt misschien het best zichtbaar in concrete voorbeelden. Twee projecten springen eruit vanwege hun verrassende doorbraken. Zie de kaders op deze pagina.

Samenspel sociaal-gezond

Het doel van Samenspel van KuS Utrecht is het creëren van een leerrijke omgeving op verschillende niveaus. Daartoe onderzoekt, doorgrondt, beschrijft en bespreekt Samenspel lokale en regionale initiatieven op het snijvlak van zorg en welzijn. In dialoog met alle betrokkenen over de bevindingen van het onderzoek, benoemt Samenspel succes- en faalfactoren en inventariseert ze de noodzakelijke vervolgstappen. Door gezamenlijk te leren van de initiatieven gaan sociale en medische perspectieven elkaar versterken. Door invalshoeken te verbinden, ontstaat een integrale aanpak. Professionals ontwikkelen een gezamenlijke taal, burgers ervaren vollediger ondersteuning en ervaringsdeskundigen fungeren als bruggenbouwers.

Integrale voorzieningen

Beleidsmatig gebruiken gemeenten de lessen om integrale voorzieningen te ontwikkelen. Het project toont hoe samenwerking niet alleen efficiënter, maar ook betekenisvoller kan zijn. Het benadrukt dat gezondheid en welzijn niet los van elkaar staan, maar verweven zijn en alleen in samenhang duurzaam versterkt kunnen worden.

Om de lerende samenwerking structureel te waarborgen, ondersteunt het kennisplatform Utrecht Sociaal samen met de Health Hub Utrecht een domeinoverstijgend lerend netwerk waarin gemeenten, organisaties in het sociaal domein en zorgdomein, (kennis)partners en andere belanghebbenden samenkomen om ervaringen uit te wisselen en strategieën te ontwikkelen.

 

Auteur: Jerôme van Dongen Beeld: Chantal Eelen