Leren wat ouderen echt bezighoudt

Marleen van Leeuwen, verpleegkundige en docent-onderzoeker bij het lectoraat Zorg en Zingeving, interviewde elf van deze ouderen. In de gesprekken deelden zij met haar hun visie op hoe zij zelf vinden dat ze in betekenisvolle verbinding kunnen zijn en blijven met anderen. Van Leeuwen: ‘Ik besprak met hen onder andere wie in hun sociale netwerk zit en wat die mensen voor hen betekenen. Hoe ze hun contacten onderhouden. Hoe ze kijken naar gezond oud worden en wat ze anderen daarin zouden adviseren. Maar ook hoe ze zorgen dat ze zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen en wat en wie ze daarvoor nodig hebben.’

Hanna Klop, Jacqueline van Alphen en Marleen van Leeuwen werken aan de pilot OuderWijs
 

Uiteindelijk kwamen er uit de gesprekken drie thema’s die van belang zijn voor ouderen. Ze willen volwaardig blijven participeren in de maatschappij, leven bij de dag en mogelijkheden blijven zien om in contact te blijven met anderen. Met name ook met andere generaties.

Een aantal van hen gaf aan dat ze wel wilden participeren in het onderwijs om daar hun ervaringen te delen. Daarmee hopen ze veel vooroordelen over ouderen en de manier waarop ze worden bejegend weg te nemen. Want ouderen worden vaak betuttelend benaderd, vinden ze. Zo wordt ervan uit gegaan dat ze toenemend kwetsbaar zijn. Mensen beginnen harder tegen ze te praten. Of er wordt bijvoorbeeld aan ze gevraagd of ze die heupoperatie ‘nog’ wel willen. Van Alphen: ‘Als oudere krijg je een andere identiteit. Je bent niet meer diegene die dingen doet en je hele leven hebt gedaan maar je bent je leeftijd.’

Aan de zijlijn

Ook als ze vrijwilligerswerk willen gaan doen, voelen ouderen zich een beetje aan de zijlijn gezet en zien ze dat anderen de verantwoordelijkheid bij ze wegnemen, zegt Van Leeuwen. ‘Terwijl als ouderen kunnen doen wat ze graag willen dit juist zingevend voor hen kan zijn.’ Tijdens de interviews ontdekte ze dat je het best van ouderen zelf kunt leren wat van betekenis voor hen is.

Van Leeuwen ontwierp de interventie OuderWijs om ouderen als gelijkwaardig in te zetten in het onderwijs. De bedoeling is dat ze vanaf 2025 als gastdocent of duo-docent in de opleiding Verpleegkunde van het lectoraat Zorg en Zingeving lessen gaan verzorgen over ouder worden. ‘Zes ouderen gaan nu meedoen’, zegt Klop. ‘We koppelen straks hun expertise aan bestaande thema’s binnen de minor Geriatrie en Gerontologie van Verpleegkunde. Zoals hoe zorgverleners communiceren met ouderen en waar ouderen dan jeuk van krijgen. Ouderen noemen zelf de ergernis dat er veel voor hen wordt bepaald. Terwijl autonomie ook voor hen heel belangrijk is. Dat verandert niet als je ouder bent.’ 

Momenteel zoeken docenten en studenten nog hoe de lessen binnen OuderWijs vorm gaan krijgen en maken studenten de interventie als afstudeeropdracht klaar voor implementatie.’ Dat de ouderen de leiding krijgen en vanuit hun geleefde ervaringen gaan vertellen wat volgens hen beter kan in de zorg, is zeker. Maar de vraag is nog of ze daarbij ondersteuning nodig hebben van een docent. Of ze van tevoren bijvoorbeeld moeten weten hoe ze een band kunnen opbouwen met studenten en hoe lesgeven in de praktijk er concreet uitziet.

Participatie van ouderen als gastdocent kan het onderwijs veel opleveren, denkt Klop. ‘Onze studenten komen in hun persoonlijke omgeving amper in aanraking met ouderen en ze zien hen vooral als groep. Hierover hebben ze allerlei vooroordelen.’ Door ouderen als gastdocent of duo-docent in te zetten hoopt het lectoraat dat studenten en ouderen kennis over en inzicht in elkaar krijgen. ‘De bedoeling is dat studenten een open houding leren aannemen naar ouderen, beter naar hen zullen gaan luisteren en hen om advies gaan vragen. Als dat lukt kunnen ze straks als zorgverlener verbinding met ouderen maken en kijken naar wat hen echt bezighoudt.’

Uit de eigen bubbel

Ook ouderen kunnen veel hebben aan de ontmoetingen met de jongeren. Want ook zij komen hen in het normale leven niet vanzelfsprekend tegen en weten daardoor niet wat ze van jongeren kunnen verwachten. Zo hoort Van Alphen soms van ouderen dat ze helemaal geen vertrouwen hebben in jonge zorgverleners die net zijn afgestudeerd.

Van Leeuwen hoopt dat met de gastlessen zowel studenten als ouderen over en weer uit hun eigen bubbel komen. ‘Met de verhalen van de ouderen bieden we onze studenten een andere manier van leren en ontdekken ze hoe hun handelen en hun taal op ouderen overkomt.’

Met de pilot OuderWijs sluit het lectoraat aan op de onderwijsvisie van Hogeschool Viaa en Bachelor of Nursing 2030 (BN2030), zegt Klop. Hierin staat onder andere dat luisteren een belangrijke vaardigheid is voor verpleegkundigen, net als begrip krijgen voor patiënten en cliënten. Maar ouderen inzetten in de opleiding heeft ook een groot maatschappelijk voordeel, zegt Van Leeuwen. ‘Als in de regio bekend wordt dat wij in samenwerking met ouderen onderzoek doen en lessen ontwikkelen, dan laat dat zien waar we als lectoraat en opleiding voor staan en worden we nog relevanter voor stage-instellingen.’

Volgens Klop staan studenten verpleegkunde van Viaa in de regio bekend om hun vaardigheden op het gebied van zingeving en dat ze het gesprek daarover kunnen voeren. ‘Daarbij aansluitend is het dus mooi dat zij straks ouderen op een volwaardige manier kunnen betrekken bij hun werk als zorgverlener en hen misschien zelfs kunnen laten bepalen wat zij zelf nodig hebben.’

Community

Door ouderen, jongeren en docenten aan elkaar te verbinden hoopt het lectoraat met de pilot OuderWijs een community op te bouwen waarin vooroordelen over en weer worden weggenomen, deelnemers kennis over elkaar krijgen en van elkaar leren. Maar zoiets opbouwen en ontmoetingen arrangeren in deze setting gaat niet vanzelf, zegt Klop.

‘De bedoeling is dat we de community in ons onderwijs blijven vormgeven. Daarom willen we goed onderzoeken wat de randvoorwaarden zijn voor de opbouw en hoe je dat kunt borgen. We beginnen op klein niveau maar we leiden ook veel studenten op die daar straks op de werkvloer mee aan de slag kunnen gaan. Dus met elkaar kunnen we een beweging op gang zetten.’

Verrijkend

Een jaar geleden dacht Klop nog dat ouderen het meeste baat zouden hebben bij een community op de Hogeschool, omdat zij daarin wilden participeren. Maar inmiddels is ze daar radicaal anders over gaan denken. ‘Want ouderen géven straks dus ook iets aan het onderwijs: hun expertise, aandacht, tijd en verhalen.’

Voor Van Leeuwen maakt het stimuleren van intergenerationeel contact niet alleen dat je de community, maar ook de samenleving als geheel samen kunt dragen. ‘Het is gewoon heel verrijkend als je met elkaar in contact bent en je je in elkaar verdiept. Dat geeft niet alleen vreugde, liefde, nieuwe denkbeelden en ideeën maar ook erkenning voor wie je bent.’

Tekst: Karin van Lier
Beeld: Christein van Hoffen