De digitale heksenvervolging

Meisjes en vrouwen hebben steeds meer te maken met online haatspraak, bedreigingen en intimidatie. Dit online gendergerelateerd geweld (OGG) heeft impact op alle vrouwen en zet hun participatie onder druk, betoogt Djoeke Ardon, projectleider bij Movisie.

Uit onderzoek in opdracht van Amnesty uit 2017 blijkt dat 21 procent van de vrouwen te maken heeft gehad met online haat en dat dit percentage oploopt tot 37 procent bij vrouwen tussen de 18 en 24 jaar [2]. Op basis van deze cijfers is het aannemelijk dat iedere vrouw en elk meisje OGG tegenkomt en weet: ik kan de volgende zijn.

Vijf vormen

Veel mensen weten dat het ongewenst online doorsturen van naaktfoto’s en het bedreigen van vrouwelijke politici een probleem zijn. Maar OGG kan veel meer vormen aannemen. Alleen als we alle vormen in verband zien, dringt de impact tot ons door die online haat heeft op vrouwen en meisjes.
Daarom doe ik in dit artikel een eerste voorstel van een indeling van gendergerelateerd online geweld die aansluit bij de gehele breedte van uitingen die het internet ‘rijk’ is.

Ik onderscheid vijf vormen van online gendergerelateerd geweld:

1. online controle van accounts of bijvoorbeeld de locatie;
2. het publiekelijk straffen door shaming of exposing;
3. vrouwonvriendelijke (discriminerende) haatspraak door het verspreiden van negatieve (mis)informatie over vrouwen;
4. technologie gefaciliteerd seksueel geweld, bijvoorbeeld met ongewenste sexting;
5. bedrog en informatiemanipulatie, bijvoorbeeld door mensen die zich op een datingapp voordoen als iemand anders. In onderstaande tabel staan deze vormen en alle uitingen die daaronder vallen.

Pleger, omstander, slachtoffer?

Plegerschap, omstanderschap en slachtofferschap lopen bij OGG sterk door elkaar. Iemand die een foto doorgestuurd krijgt of een haatcomment liket, is omstander en pleger. Een pleger kan een volgende keer ook slachtoffer worden. Fotograaf Robin Griffin, slachtoffer én dader van online shaming, vertelt hierover in deze podcast:

De directe motieven voor online grensoverschrijdend gedrag zijn verschillend. Ze variëren van wraak nemen tot seksuele uitbuiting en onwelgevallige meningen het zwijgen opleggen [3]. De impact van al deze vormen van geweld is echter vergelijkbaar: het legt een sociale gedragsnorm op aan meisjes en vrouwen, waardoor zij hun gedrag aanpassen [4].

Heksenjacht

In onze literatuurverkenning naar OGG drong de vergelijking met de heksenjachten in en vlak na de middeleeuwen zich op. Met name vrouwen met een prominente positie in hun gemeenschap, bijvoorbeeld vroedvrouwen of genezeressen, werden verdacht gemaakt van hekserij.

Vrouwelijke seksualiteit werd in die tijd gezien als een gevaarlijke kracht die gecontroleerd moest worden. Ongetrouwde vrouwen werden daarom vaak verbonden aan hekserij. Kortom: vrouwen waren bedoeld om kinderen te baren en voor het huishouden te zorgen. En al het andere was gevaarlijk [5].

Kranten en speciale handleidingen verspreidden informatie voor het herkennen van heksen. Als gevolg daarvan vervolgden dorpsgenoten vele vrouwen. Ze martelden en doodden hen en stelden hen zo ten voorbeeld aan de andere vrouwen en meisjes in de gemeenschap [6].

Natuurlijk is het grote aantal moorden dat volgde uit de heksenjachten niet vergelijkbaar met OGG. Maar ook nu worden vrouwen online gereduceerd tot hun biologische reproductieve eigenschappen. Er wordt online misogyne propaganda over vrouwen verspreid, bijvoorbeeld door de influencer Andrew Tate, die aanzet tot het disciplineren van vrouwen en meisjes online [6].

Ook heeft het invloed op het gedrag in de publieke ruimte. Hoe je je kleedt of uitspreekt in de publieke ruimte, kan online repercussies hebben, bijvoorbeeld als foto’s hiervan gedeeld worden. Dit is ernstig omdat sociale media en het internet cruciaal zijn voor het verdienen van geld, het onderhouden van een sociaal leven en het deelnemen aan het publieke debat.

Vrouwen en hun mondigheid, hun seksualiteit of hun prominente positie roepen nog altijd weerstand op. OGG is een manier om deze sociale norm aan vrouwen op te leggen en hun verzet tegen deze norm te breken. Het ontzegt volledig burgerschap en menselijkheid aan vrouwen.

Het is belangrijk dat we als maatschappij, met hulp van beleidsmakers en sociaal professionals, allianties smeden om ons gezamenlijk te verzetten tegen deze middeleeuwse praktijken.

Meepraten

Wil je meepraten over dit onderwerp en over wat werkt bij het aanpakken van online gendergerelateerd geweld als ervaringsdeskundige, sociaal werker, pleger of omstander? Mail dan naar d.ardon@movisie.nl.